Temat: Przypominamy zasady pisowni dużą literą.
Kochani Uczniowie!
Przed nami powtórzenie zasad ortograficznych dotyczących pisowni dużej litery. Już w klasach młodszych uczyliście się tych reguł, ale jest ich bardzo dużo, więc będziemy je jeszcze niejednokrotnie przypominać.
Nie trzeba nic przepisywać. Wystarczy, że uważnie przeczytacie zasady, obejrzyjcie polecone przeze mnie filmiki, a pewnie sporo uda Wam się zapamiętać.
Linki do filmików:
https://www.youtube.com/watch?v=jTN_U-K99ZQ
https://www.youtube.com/watch?v=s1PLkdlnwqM
https://www.youtube.com/watch?v=P72j6QfRqwM
Dużą literą piszemy reguły oczywiste:
- imiona i nazwiska,
- imiona zwierząt i drzew (tak, tak, dąb Bartek i pies Burek wymagają należytego szacunku),
- przydomki, pseudonimy, przezwiska ludzi (z uwagą, że przyimki piszemy małymi literami, np. Janko z Czarnkowa),
- nazwy mieszkańców kontynentów (tak, Europejczyku),
- nazwy mieszkańców państw (tak, Polaku),
- nazwy hipotetycznych mieszkańców krajów (są tu jacyś Marsjanie?),
- nazwy członków narodów, ras i szczepów (my, Słowianie),
- nazwy mieszkańców krain geograficznych (i Ślązak, i Kaszub),
- nazwy dynastii (Piastowie, Jagiellonowie),
- nazwy świąt i dni świątecznych (nawet 3 Maja, Wielki Tydzień, Popielec i Zaduszki),
- nazwy własne państw, regionów, prowincji, stanów, miast, osiedli, wsi (także Trójmiasto w znaczeniu „Gdańsk, Gdynia i Sopot”),
- nazwy dzielnic, ulic, placów, rynków, ogrodów, parków, bulwarów, budowli, zabytków, obiektów sportowych (Barbakan, Spodek, Powązki, Planty) – szczegóły będziemy omawiać na lekcjach w klasach starszych, ponieważ to nieco bardziej skomplikowane
- nazwy własne przedsiębiorstw i lokali (Orbis, Jama Michalika),
- nazwy jednostkowe urzędów, władz, instytucji, szkół, organizacji, towarzystw (np. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Szkoła Podstawowa nr 3 – uwaga, przyimki, spójniki i skrót nr zapisujemy małymi literami),
- nazwy imprez krajowych i międzynarodowych (z naszych obserwacji wynika, że są to imprezy o dużej randze i zasięgu, np. Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy czy Międzynarodowy Festiwal Chopinowski),
- wszystkie wyrazy, z wyjątkiem przyimków i spójników, w tytułach czasopism (np. „Życie Warszawy”, „Kobieta i Życie”, „Mówią Wieki” – od 2008 r. nie obowiązuje zasada głosząca, że w tytułach czasopism, które się nie odmieniają, dużą literą piszemy tylko pierwszy wyraz),
- pierwszy wyraz w tytułach utworów literackich i naukowych, tytułach rozdziałów, tytułach dzieł sztuki, zabytków językowych, odezw, deklaracji i ustaw (wyjątki: Stary Testament, Nowy Testament, Pismo Święte),
- pierwszy wyraz nazw programów radiowych i telewizyjnych,
- nazwy orderów i odznaczeń (Virtuti Militari),
- skrótowce (np. PKP, MEN, GOPR, standardowo przyimki i spójniki również w tym wypadku zapiszemy małymi literami, np. WSiP).
Reguły nie do końca oczywiste:
- nazwy geograficzne i miejscowe (np. Morskie Oko, Dolny Śląsk) – tu jest jednak haczyk: Morze Bałtyckie, ale morze Bałtyk – zasada głosi, że jeśli nazwa własna składa się z dwóch członów i człon drugi jest nieodmieniającym się rzeczownikiem w mianowniku, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity) piszemy małą literą, a człon drugi – dużą (wyspa Uznam czy pustynia Gobi),
- przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie czyj?) utworzone od imion własnych (np. dramat Szekspirowski, Zosina chustka – jak widać, nie wszystkie przymiotniki piszemy małą literą),
- nazwy czcionek (niezależnie od tego, czy to Times New Roman, czy Calibri),
- nazwy systemów komputerowych (Windows),
- tytuły modlitw („Modlitwa Pańska”, „Litania do Najświętszej Maryi Panny”),
- nazwy gwiazd, planet, konstelacji (wyrazy Ziemia i Słońce w znaczeniu terminów astronomicznych piszemy dużą literą),
- nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych (ta zasada jest nieco dziwna i wymaga kilku słów wyjaśnień, porównajcie: Mam samochód marki Polonez. i Mam poloneza. – spodziewajcie się osobnego tekstu na ten temat. Tymczasem zajrzyjcie tutaj: Jak wymawiać nazwy obcych marek? Czy robisz to poprawnie?),
- niektóre skróty, np. od nazw pierwiastków chemicznych (P – fosfor, Ra – rad).
Reguły liberalne (czyli można, nie trzeba zapisywać dużą literą):
- nazwy kierunków świata,
- nazwy epok (uwaga – Młoda Polska zawsze musi być zapisywana dużymi literami),
- nazwy uosobionych pojęć abstrakcyjnych.
Użycie dużej litery ze względów grzecznościowych i uczuciowych:
- zaimki osobowe typu Ciebie, Tobie, Wam w listach, życzeniach itp. wypada, a wręcz należy pisać dużymi literami, podobnie jak nazwy osób, do których się zwracamy (Dziadku, Mamo),
- nazwy ważnych wydarzeń historycznych (Powstanie Warszawskie) oraz słowa typu Ojczyzna, Naród w szczególnych okolicznościach lepiej jest zapisać dużymi literami (w tekstach z okazji ważnych rocznic czy świąt narodowych),
- słownictwo religijne czy użycie dużej litery w celach artystycznych zostawiamy do własnej interpretacji.
Owocnej i przyjemnej nauki!